محلی برای گذر

سخنرانی مهم امام حسین علیه السلام در صبح عاشورا

تاریخ دمشق به نقل از بشر بن طانحه و او نیز از مردى از قبیله هَمْدان می نویسد: (۱)

حسین بن على علیه السلام، صبحِ روزى که به شهادت رسید، برای ما سخنرانى کرد و پس از حمد و ثناى الهى فرمود:

« عِبادَ اللّه ِ، اتَّقُوا اللّه َ وکونوا مِنَ الدُّنیا عَلى حَذَرٍ» بندگان خدا! از خدا ، پروا کنید و از دنیا ، بر حذر باشید.

توضیح:

همانگونه که از ادامه سخنان حضرت و نیز آیات قرآن به دست می آید، منظور حضرت، پرهیز از نعمتهای موجود در دنیا نیست بلکه مراد ایشان پرهیز از دلبستگی و سرگرم شدن به امور دنیوی و فراموش کردن هدفی که برای آن به دنیا آمده ایم، وظایف رسیدن به آن هدف و در نهایت فراموشی قیامت است.(۲)

آنگاه دلیل این پروای از دنیا را بیان می کند و می فرماید:

« فَإِنَّ الدُّنیا لَو بَقِیَت لِأَحَدٍ و بَقِیَ عَلَیها أحَدٌ کانَتِ الأَنبِیاءُ أحَقَّ بِالبَقاءِ و أولى بِالرِّضى و أرضى بِالقَضاءِ » که اگر قرار بود دنیا براى کسى بماند و کسى هم در آن جاودان باشد، قطعا پیامبران، سزاوارترین افراد به ماندن و سزامندترین به خشنود شدن از قضاى الهى و خشنودتر به آن بودند.

توضیح:

امیرالمومنین علیه السلام در خطبه ۱۶۰ می فرماید:

« براى تو کافى است که رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله سر مشق تو باشد و راهنمایى براى درک زشتى و عیب دنیا و کثرت رسواییها و بدى‏هاى آن. به پیامبر پاکتر و پاکیزه‏ترت  که درود خدا بر او و آلش باد اقتدا کن که وجودش براى هر که بخواهد به او اقتدا کند سر مشق است و براى آن که تسلّى جوید در زندگى به آن حضرت تسلّى است و محبوبترین بندگان نزد خدا کسى است که به پیامبر اقتدا کند و قدم جاى قدم او بگذارد.

از دنیا به حداقل قناعت کرد و دیده براى تماشاى آن باز نکرد. لاغرترین اهل دنیا و گرسنه‏ترین آنان از دنیا بود. دنیا به او ارائه شد؛ اما از پذیرفتنش امتناع کرد.»

در همین خطبه است که حضرت در یک استدلال متین و قدرتمند و در کلامی متشابه با آنچه که از سیدالشهداء علیه السلام نقل کردیم انسانها را از دل بستن به دنیا برحذر می دارد که خلاصه آن چنین است:

اگر صرف داشتن مال و غرق شدن در دارایی، کمال بود و موجب برتری انسانها می بایست خداوند برترین بندگانش یعنی پیامبرانشان را از این کمال غنی می کرد. آنگاه با ذکر نمونه هایی از نوع و سطح زندگی پیامبران ثابت می کند که خود آنها از یک زندگی عادی بلکه کم بضاعت برخوردار بودند آنگاه از این نتیجه می گیرد که صرف داشتن و دنیاداری کمال نیست که اگر بود قطعا اولیای خدا نیز از آن بهره مند می شدند.

سپس امام حسین علیه السلام دلیل عدم بقاء دنیا را اینگونه ذکر کرده و می فرماید:

« غَیرَ أنَّ اللّهَ تَعالى خَلَقَ الدُّنیا لِلبَلاءِ و خَلَقَ أهلَها لِلفَناءِ فَجَدیدُها بالٍ و نَعیمُها مُضمَحِلٌّ و سُرورُها مُکفَهِرٌّ وَ المَنزِلُ بُلغَهٌ وَ الدّارُ قُلعَهٌ»

چرا که خداى متعال، دنیا را براى آزمایش و اهلش را براى نابودى (زندگی موقت در این دنیا) آفریده است. تازه های آن، کهنه و نعمت هایش زایل و شادى هاش تلخ مى شود. سراى آن فقط براى رسیدن و خانه اش براى دل کَنْدن است.

توضیح:

بلاء یعنی آمتحان و آزمایش برای معلوم شدن کیفیت و ماهیت یک شیء(۳) بنابراین وقتی گفته می شود دنیا برای بلاء خلق شده است یعنی دنیا محلی است که انسان آزمایش می شود تا از این رهگذر بتواند مراتب کمال را یک به یک طی کند و در نهایت با پایان پذیرفتن مهلت اقامت او در این نشأه آن را به سوی نشأه های دیگر ترک کرده و کوچ کند.

امام باقر علیه السلام به جابر فرمود:

«یَا جَابِرُ الْآخِرَهُ دَارُ قَرَارٍ وَ الدُّنْیَا دَارُ فَنَاءٍ وَ زَوَال‏» آن آخرت است که جای ماندن است ولی دنیا محلی است گذرا و باقی ماندنی نیست.(۴)

امیرالمومنین علیه السلام در خطبه ۲۰۳ نهج البلاغه می فرماید:

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا الدُّنْیَا دَارُ مَجَازٍ وَ الْآخِرَهُ دَارُ قَرَارٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّکُمْ لِمَقَرِّکُمْ‏» اى مردم، دنیا سراى گذر، و آخرت خانه همیشگى است، از سراى گذر براى خانه دائمى توشه برگیرید.

اما اینکه چه توشه ای باید برگرفت و چه چیز در آن سرای باقی به کار می آید همان مطلب مهمی است که امام حسین علیه السلام در پایان سخن خود در روز عاشورا با استناد به قرآن کریم بیان کرده و می فرماید:

فَتَزَوَّدوا فَإِنَّ خَیرَ الزّادِ التَّقوى ، وَاتَّقُوا اللّه َ لَعَلَّکُم تُفلِحونَ (برگرفته از دو آیه ۱۹۷ و ۱۸۹ سوره بقره)

توشه برگیرید که بهترین توشه، پرهیزگارى است و پروا کنید، شاید که رستگار شوید.»

پی نوشت:

۱٫ تاریخ دمشق : ج ۱۴ ص ۲۱۸

۲٫ در آیه ۲۰ سوره حدید، سخن از دنیای مذموم و اعتبارات توهمی است که انسان را به خود مشغول کرده و باعث انحراف او می شود. در آیه ۲۶ سوره ص، هشدار به این است که فراموشی قیامت ریشه انحراف و سقوط در جهنم است.

۳٫ البَلاءُ: الاختبارُ (الصحاح)

۴٫ الکافی ج۲ ص۱۳۳