پايگاه اطلاع رساني دفتر امام جمعه گلپايگان
اسلام و به گزینی( ۴)
انتخاب همسر(۲)
اشاره:
در شماره قبل به سه مورد از معیارهای اصلی همسرگزینی از دیدگاه اسلام اشاره کردیم. در ادامه این بحث، به پاره‌ای دیگر از اوصاف و شرایط اصلی و فرعی می‌پردازیم:
۴ ـ زن و شوهر باید «کُفو» و همتای هم باشند
یکی از مهم‌ترین معیارهای ذکر شده در روایات، همتایی زن و شوهر است. از برخی روایات استفاده می‌شود که مقصود از «هم‌کُفو» بودن زن و شوهر این است که از ایمان و اعتقادات مذهبی مشترک برخوردار باشند. اما تردیدی نیست که همتایی در اعتقادات مذهبی و پای‌بندی به آنها، تنها یکی از مصادیق «کُفو» است که اگر نباشد زندگی دچار مشکلات زیادی می‌شود؛ لکن نمی‌توان این واقعیت را هم نادیده گرفت که عوامل دیگری نیز ـ خواسته یا ناخواسته ـ در تداوم و توفیق یک زندگی نقش می‌آفرینند
پیامبر گرامی اسلام پس از ایجاد عقد نکاح بین زید بن حارثه (بردهِ آزاد شده توسط پیامبر) و زینب، دختر حجش ـ که دختری از اشراف و خانواده‌ای اصیل بود ـ اعلام کرد: «انکحت زید بن حارثه زینب بنت حجش و انکحت المقداد ضباعه بنت الزبیر بن عبدالمطلب لیعلموا انّ اشرف الشرف الاسلام».(۱) اما همان طور که در تاریخ آمده است، همین ازدواج که به دست پیامبر(ص) بین زید و زینب صورت گرفت، به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و نسبی، سرانجام به جدایی منجر شد.
بنابراین به نظر می‌رسد که زن و شوهر علاوه بر اعتقادات مشترک دینی، باید در فرهنگ‌ها و آداب و رسوم و نیز وضعیت مالی و سطح زندگی، با یکدیگر برابر یا فاصله اندکی داشته باشند.
ازدواج مردی که از تمکن مالی چندانی برخوردار نیست، با دختری از یک خانواده متمکّن و برخوردار ـ خواسته یا ناخواسته ـ می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از مشاجرات و کشمکش‌های ملال‌آور و خسته‌کننده باشد؛ مخصوصاً اگر این ازدواج صرفاً با انگیزه‌های مادی و ظاهری سرگرفته باشد. رسول گرامی اسلام درباره عواقب چنین ازدواجی فرمودند: «هر کس با زنی به خاطر مال یا جمالش ازدواج کند، باید بداند که مالش موجب طغیان و سرکشی زن، و جمال و زیبایی‌اش مایهِ تباهی اوست. در ازدواج، دین و ایمان زن را در نظر بگیرید».(۲)
امیرالمؤ‌منین علی(ع) نیز فرمودند: «بدترین همسر آن است که ناموافق باشد».(۳)
این عدم توافق می‌تواند ریشه‌ها و علت‌های روانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و… داشته باشد.
۵ ـ خوشنام و در نزد خانواده و فامیل دارای احترام باشد
همسر آینده باید از شخصیت قابل قبول و احترام‌برانگیز برخوردار باشد و از خصلت‌ها و ویژگی‌هایی که موجب بی‌مقداری و تنافر در میان افراد خانواده و فامیل می‌شود، به دور باشد. رسول گرامی اسلام فرمودند: «بدترین زن‌ها، زنی است که در نظر فامیلش ذلیل و بی‌مقدار باشد» و در جایی دیگر فرمودند: «بدترین زنان، زنانی هستند که کثیف، لجباز، نافرمان و در چشم فامیل، حقیر و بی‌ارزش و در نظر خود عزیز، نسبت به شوهر سرکش و با دیگران رام و تسلیم باشد».(۴)
و اما معیارهای فرعی و حداکثری که باید آنها را به عنوان مرجع به شمار آورد:
الف) باهوش و زیرک باشد
همان گونه که می‌دانید، ژن‌ها نقش مهمی در انتقال صفات والدین به فرزندان دارند. دامنهِ این تاءثیرات نیز بسیار گسترده است و عمده صفات جسمانی و اوصاف مربوط به روح و روان انسان را شامل می‌شود. این اوصاف می‌توانند کوتاهی یا بلندی قد، زیبایی یا زشتی چهره، سیاهی یا سفیدی پوست، شوخ‌طبعی یا تندمزاجی، شجات یا ترس و… باشند. در روایتی از امام صادق(ع) نیز به این معنا اشاره شده است. آن امام همام می‌فرمایند: «تزّوجوا فی الحجر الصالح فانّ العرق دسّاس مکارم»؛ با دامان پاک ازدواج کنید؛ چرا که عِرق‌ها ویژگی‌های پدر و مادر را به فرزندان منتقل می‌کنند.
با توجه به معنای عِرق در کتب لغت(۵)، باید گفت مقصود همین ژن‌ها هستند. در خبری دیگر وارد شده است که وقتی امیرالمؤ‌منین علی(ع) پس از شهادت حضرت فاطمه زهرا(ع) تصمیم به ازدواج گرفتند، به برادرش عقیل توصیه فرمودند همسری را برای او بیابد که علاوه بر دارا بودن کمالات معنوی، از شجاعت بالایی نیز برخوردار باشد. (عقیل پس از تحقیق فراوان، «فاطمه بنت حزام» از قبیله بنی کلاب را معرفی می‌کند که علاوه بر دارا بودن شرافت، از خانواده‌ای اصیل، ریشه‌دار و شجاع بود.) این توصیه قطعاً برای این بود که خصوصیات والدین، خصوصاً مادر، به فرزندان منتقل می‌شود. با توجه به این اصل، پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «ایاکم و تزویج الحمقاء؛ فانّ صحبتها ضیاع و ولدها ضباع»؛ «از ازدواج با زنان کودن و احمق بپرهیزید که همنشینی با آنها بلاء، و فرزندانشان تباه است.»
ب) بتواند صاحب فرزند شود
یکی از مهم‌ترین علل تکوینی تعبیه شدن غرایز جنسی در بشر و تاکید بر مساله ازدواج در اسلام، بقاء و تداوم نسل است. پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «تناکحوا و تناسلوا فانی ابا هی بکم یوم القیامه ولو بالسقط»؛ ازدواج کنید و خانواده تشکیل‌دهید و تولید نسل نمایید که من در روز قیامت به شماها مباهات می‌کنم؛ حتی به طفل کوچکی که سقط شده باشد. علاوه بر این، فرزندان، ثمرهِ زندگی انسان و تحکیم‌کنندهِ پیوند زن و شوهر و مایهِ شادی و نشاط در کانون خانواده‌اند؛ از این رو در اسلام برای پیشگیری از مشکلات بعدی، نظیر طلاق یا ازدواج مجدد یا همسر آزاری، تاکید شده است که در هنگام انتخاب همسر اگر راهی برای تشخیص این امر وجود دارد، حتماً به آن توجه شود.
در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که: «مردی حضور پیامبر شرفیاب شد و عرض کرد که یا رسول الله! من دختر عمویی دارم که حُسن و جمال و دینش را پسندیدم ولی نازاست و صاحب فرزند نمی‌شود؛ آیا با او ازدواج کنم؟ پیامبر(ص) فرمودند: خیر، با او ازدواج نکن». نهی رسول خدا به احتمال بسیار قوی به دلایلی بود که در بالا مطرح گردید: آن‌چه تاکنون گفتیم، به قبل از ازدواج و مرحله انتخاب مربوط است؛ اما پس از ازدواج در صورت پیدایش مشکل فوق، اسلام راه را برای مرد یا زن نبسته است؛ اما توصیه فراوان و مؤ‌کد دارد که زن و مرد با بزرگواری، کرامت و با دیدن خصلت‌های نیکو و ارزشمند هم و پرهیز از طعنه و تعریض به یکدیگر، محیط خانواده را همچنان سرشار از مهر و صفا و معنویت و کانون نزول رحمت و برکات الهی کنند. انشاءالله
پینوشتها:
۱- وسائل الشیعه، ج ۱۴، باب ۲۵.
۲- المستدرک، نکاح؛ باب ۱۳.
۳- مستدرک الوسایل، باب ۸.
۴- وسایل الشیعه، ج ۱۴، باب ۷.
۵- العِرق دساس: ای انّ اخلاق الاماء تتصل الی الابغاء، المنجد کلمه دسّ.