به یقین تاکید و توصیه اى که در روایات نسبت به برپا نمودن مجالس عزا و گریه بر مصائب سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام وارد شده است، نسبت به هیچ یک از امامان معصوم علیهم السلام حتى وجود مقدس پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله وارد نشده است. گویا در این مسئله سرى نهفته است که ائمه اطهار علیهم السلام این همه آن را مورد تاکید و سفارش قرار داده اند.

بیان روایات در وعده ثواب هاى عظیم این مجالس به گونه اى است که عده اى آن را اغراق آمیز دانسته و منکر آن شده اند و منشاء آن را غلات دانسته و گفته اند: ثواب باید با عمل تناسب داشته باشد، چگونه ممکن است عمل کوچکى مانند گریه بر امام حسین علیه السلام اینقدر پاداش ‍ عظیم داشته باشد؟!

عده اى هم در نقطه مقابل آن، جنبه افراط را پیمود و معتقد شده اند، همین که انسان بر امام حسین علیه السلام بگرید، هر چند به قدر بال مگسى باشد اهل نجات است، حتى اگر در باتلاق گناه و فساد فرو رفته باشد. در نگاه اینان همه دروغ گویى ها، خیانت ها، ظلم ها و حق کشى ها با قطره اشکى شسته مى شود!

مطمئنا هیچ از این دو دیدگاه که در دو طرف افراط و تفریط واقع شده اند، نمى تواند صحیح باشد. این گونه اظهار نظرها از کسانى عنوان مى شود که نتوانستند براى این روایات و وعده ثواب هاى فوق العاده سوگوارى، تحلیل صحیح و جامعى ارائه دهند و در واقع از درک فلسفه عزادارى عاجز ماندند.

نوشتار کوتاه بنا دارد تا به اختصار، تحلیلی صحیح و منطقى از فلسفه عزادارى ارائه دهد.

علاج بزرگترین بیماری جامعه بشر

اصلی ترین فلسفه قیام و شهادت سیدالشهداء علیه السلام مبارزه با جهل و از این طریق زمینه سازی برای حاکمیت ارزش های انسانی و اسلامی به رهبری اهل بیت علیهم السلام است .بر پایه آن چه بسیاری از منابع معتبر از امام صادق علیه السلام گزارش کرده اند، ایشان در این باره می فرماید:

«…و بَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَهِ و حَیرَهِ الضَّلالَهِ ؛ (۱) و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از جهالت و سرگردانی گمراهی بیرون آورد».

همه آن چه در تبیین فلسفه قیام و شهادت امام حسین علیه السلام ذکر شده، در فلسفه جهل زدایی خلاصه می شود . در حقیقت، «جهل» ریشه همه مصایب و مفاسد جامعه بشر است،(۲) و جهل زدایی نه تنها فلسفه قیام سیدالشهدا علیه السلام بلکه فلسفه بعثت تمام انبیاء و اولیای الهی و نزول قرآن است: «کِتَـبٌ أَنزَلْنَـهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّـلُمَـتِ إِلَی النُّورِ» (۳)

بر این اساس اصلی ترین کار انبیاء و اولیای الهی ریشه کن کردن بیماری جهل از جامعه است؛ زیرا تا این بیماری علاج نگردد نمی توان انتظار داشت که ارزش های دینی بر جامعه حاکم گردد .

امام حسین علیه السلام نیز برای تحقق این آرمان بلند، خون پاک خود را در راه خدا اهداء کرد و بدین سان اصلی ترین فلسفه زنده نگهداشتن مکتب شهادت به وسیله عزاداری آن حضرت نیز، جهل زدایی جامعه اسلامی است و تا درمان کامل این بیماری خطرناک اجتماعی و حاکمیت مطلق ارزش های اسلامی در جهان تداوم این مکتب ضروری است .

مۆثرترین پایگاه خودسازى

مجالس عزاى امام حسین علیه السلام مجالس تحول روحى و مرکز تربیت و تزکیه نفس است. در این مجالس مردمى که با گریه بر مظلومیت امام حسین علیه السلام آن حضرت را الگو قرار مى دهند، در واقع زمینه تطبیق اعمال و کردار خویش و همرنگى و سنخیت خود را با سیره عملى آن حضرت فراهم مى سارند.

تأثیر عمیق این مجالس به قدرى است که افراد زیادى در این مجالس، دگرگونى عمیقى یافته و تصمیم بر ترک گناه و معصیت مى گیرند، و چه بسا اشخاص گمراهى که با شرکت در این مجالس تنبه حاصل کرده و راه نجات را پیدا مى کنند.

این مجالس به آدمى درس عزت، آزادگى، ایثار، فداکارى، تقوى و اخلاق مى آموزد. این مجالس مهد پرورش انسان هاى حق طلب و عدالت گستر و شجاع است. اضافه بر این، در طول تاریخ این جلسلت به مثابه کلاس هاى درس براى توده هاى مردم بوده است و آنان را با معارف و حقایق دینى، تاریخ ، رجال احکام و موضوعات گوناگون دیگر آشنا مى کرده است، و یکى از مۆثرترین پایگاه هاى خودسازى و تهذیب نفوس و تربیت اخلاق بوده است.

ائمه اطهار علیهم السلام با گشودن این باب، و تشویق مردم به شرکت در این محافل در واقع همه را به تحصیل و تربیت در این دانشگاه حسینى دعوت کردند. به همین دلیل، برپایى این مجالس در روایات به عنوان احیاى امر اهل بیت علیهم السلام تعبیر شده است. امام صادق علیه السلام در مورد این گونه مجالس فرمودند:

این گونه مجالس شما را دوست دارم، از این طریق ما را زنده بدارید.(۴)

ضامن تداوم حق

به اعتراف دوست و دشمن، مجالس عزاى امام حسین علیه السلام عامل فوق العاده نیرومندى براى بیدارى مردم است و راه و رسمى است که آن حضرت آن را به پیروان خود آموخته تا ضامن تداوم و بقاى اسلام باشد.

اهمیت بر پایى این مجالس و رمز تاکید ائمه اطهار علیهم السلام بر حفظ آن، آنگاه روشن تر مى شود که ملاحظه کنیم شیعیان در عصر صدور این روایات به شدت در انزوا به سر مى بردند و تحت فشارهاى گوناگون حکومت امویان و عباسیان چنان گرفتار بودند که قدرت بر انجام کوچکترین فعالیت و حرکت سیاسى و اجتماعى نداشتند و چیزى نمانده بود که به کلى منقرض ‍ شوند ولى مجالس عزاى امام حسین علیه السلام آنان را نجات داد و در پناه آن، تشکیل و انسجام تازه اى یافتند و به صورت قدرتى چشمگیر در صحنه جامعه اسلامى ظاهر باقى ماندند.

با نگاهى گذرا به تاریخ اسلام بعد از حادثه کربلا مى بینیم این مجالس و پیام هاى عاشورایى تا چه اندازه سرمشق قیام هاى مجاهدان راه خداوند در مقابل گردنکشان و طاغوتیان بوده است.

حرکت خودجوش میلیونى مردم مسلمان ایران در نهضت شکوهمند انقلاب اسلامى در ماه محرم و صفر به ویژه روزهاى تاسوعا و عاشورا که لرزه بر اندام طاغوتیان مى انداخت سرّ تاکید ائمه اطهار علیهم السلام بر محور قرار دادن امام حسین علیه السلام را روشن تر مى کند.

بنیانگذار نظام جمهورى اسلامى امام خمینى (ره) نیز در تعبیر جامعى مى فرماید:

همه ما باید بدانیم که آنچه موجب وحدت بین مسلمین است، این مراسم سیاسى، مراسم عزادارى ائمه اطهار علیهم السلام به ویژه سید مظلومان و سرور شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام است که حافظ ملیت مسلمین به ویژه شیعیان ائمه اثنى عشر – علیهم صلوات الله و سلم – مى باشد.(۵)

شور و هیجان جوانان بسیجى در جبهه هاى نبرد در جنگ تحمیلى هشت ساله به ویژه در شبهاى عملیات و لحظه شمارى آنان براى فداکارى و ایثار و نبل به شهادت، گواره روشنى بر تأثیر عمیق مجالس حسینى است.

از این رو، ماربین مورخ آلمانى در کتاب سیاست اسلامى مى گوید:

من معتقدم رمز بقا و پیشرفت اسلام و تکامل مسلمانان به سبب شهید شدن حسین و آن رویدادهاى غم انگیز مى باشد و یقین دارم که سیاست عاقلانه مسلمانان و اجراى برنامه هاى زندگى ساز آنان به واسطه عزادارى حسین بوده است.(۶)

همین نویسنده آلمانى مى گوید: هیچ چیز مانند عزادارى حسینى نتوانست بیدارى سیاسى در مسلمانان ایجاد کند.(۷)

مخالفت دشمنان اسلام با اقامه این مجالس و تلاش آنها در جهت به تعطیلى کشاندن آن، حتى اقدام آنان قبر امام حسین علیه السلام و مانع شدن از زیارت قبر آن حضرت (۸) خود شاهد دیگرى است که حکومت ها تا چه اندازه از این نیروى عظیم وحشت داشته و دارند.(۹)

به راستى اگر از این مجالس همه مسلمین به نحو شایسته اى بهره بردارى مى کردند و با این عامل قوى، پلیدى و آلودگى هاى اجتماعى محیط خویش ‍ را پاکسازى مى نمودند، آیا ستمگران مى توانستند بر سرزمین هاى اسلامى سلطه پیدا کنند؟ و آیا اگر با احیاى این مجالس،و حماسه عاشورا همواره زنده مى ماند،دست چپاولگران براى غارت ثروت هاى کشورهاى اسلامى به سوى آنان دراز مى شد؟

پی نوشت:

۱) تهذیب الأحکام : ج ۶ ص ۱۱۳ ح ۲۰۱ ، المزار الکبیر: ص ۵۱۴ ح ۱۰ ، الأقبال : ج ۳ ص ۱۰۲ ، مصباح المتهجد: ص ۷۸۸ ، المصباح، کفعمی : ص ۶۴۹ .

۲) چنان که در روایتی از امام علی علیه السلام آمده :الجَهلُ أصلُ کُلِّ شَرٍّ  ؛ غررالحکم: ح ۸۱۹ .

۳) إبراهیم : آیه ۱ .

۴) ان تلک المجالس احبها فاحیوا امرنا ؛ وسایل الشیعه ج ۱۰،ص ۳۹۱- ۳۹۲،ح ۲٫

۵) وصیت نامه الهى – سیاسى امام خمینى قدس سره – صحیفه نور،ج ۲۱،ص ۱۷۳٫

۶) سیاسه الحسینیه،ص ۴۴ .

۷) همان، ص ۱۰۹٫

۸) رجوع شود به تتمه المنتهى،ص ۳۲۴- ۲۳۷٫

۹) جالب است بدانیم که کتابى در آمریکا با نام «نقشه اى براى جدایى مکاتب الهى» منتشر شده است که در آن گفتگوى مفصلى با دکتر مایکل برانت یکى از معاونان سابق سازمان اطلاعات مرگزى آمریکا سیا انجام شده است وى در این گفتگو به طرح هایى اساره مى کند که علیه سیعیان و مذهب شیعه تدارک دیده شده است.

در این گفتگو با اشاره به جلسات سرى مقامات سازمان سیا و نماینده سرویس اطلاعاتى انگلیس آمده است: ما به این نتیجه رسیدیم که پیروزى انقلاب اسلامى ایران فقط نتیجه سیاست هاى اشتباه شاه در مقابله با این انقلاب نبوده است. بلکه عوامل دیگرى مانند… استفاده از فرهنگ شهادت دهیل بوده که این فرهنگ از هزار و چهارصد سال پیش توسط نوه پیامبر اسلام امام حسین بوجود آمده و هر ساله با عزادارى در ایام محرم این فرهنگ ترویج و گسترش مى یابد. سپس براى مقابله مى گوید: ما تصمیم گرفتیم با حمایت هاى مالى از برخى سخنرانان و مداحان و برگزار کنندگان اصلى این گونه مراسم ،عقاید و بنیان هاى شیعه و فرهنگ شهادت را سست و متزلزل کنیم. روزنامه جمهورى اسلامى، شماره ۷۲۰۳/ ۳/ ۸۳ – ص ۱۶،با تلخیص.